کارشناسان قدیمی ترین ردپایی که مربوط به انسان می شود و روی آجر ها مانده است را در همین معبد یافت کرده اند.
اگر به سه سوی زیگورات چغازنبیل نگاه کنیم چشمانمان متوجه سه بنای نسبتا شبیه به هم می شود که آجری بوده و بصورت دایره ای ساخته شده است. یکی از همین بناها سالم تر از بقیه مانده و محل قرارگیری آن ضلع شمال غربی سازه است. بنای دیگر در ضلع جنوب غربی واقع شده و مرمت شده است. مرمت این سازه کوچک آجری توسط مرمتگرانی انجام شد که از اعضای هیئت کاوش کشور فرانسه بوده و بسیار شبیه به نمونه مشابه مرمت شده است.
البته این بازسازی برای نصف بنا انجام شد و نیمه دیگر مرمت نشد.
سازه ای هم که در شمال شرقی بنا شده است به صورت کامل از بین رفته است.
نظرات مختلفی در مورد کارکرد و اهداف ساخت این سه بنا مطرح شده است.
برخی آنها را به عنوان پایه هایی می دانند که مجسمه ها رویشان قرار می گرفته است.
رومان گیرشمن و آندره پارو از جمله این افراد هستند.
عده ای نیز معتقدند که از این سازه ها به عنوان نیمکت استفاده می شده است. البته کاربردهایی نظیر مذبح و قربانگاه نیز برای آنها ذکر شده است. برخی دیگر هم این سازه ها را به عنوان محراب نیایش توصیف کرده اند.
کاربرد دیگری که برای این بناهای کوچک نیم دایره ای مطرح می شود استفاده از آنها به عنوان تریبون برای سخنرانی است که البته این حدس بعید به نظر می رسد چرا که شکل نیم دایره ای آنها به این دلیل است که فقط یک سمت آنها مرمت شده و مرمتگران سمت دیگر را بازسازی نکرده اند.
درمیان همه این نظریه ها به نظر می رسد که صحیح ترین آن نظر رومان گیرشمن مبنی بر پایه مجسمه بودن این بناهای کوچک باشد.
اگر با دقت بیشتری به نحوه ساخت این سه سازه نگاه کنیم در چهارطرف آن ها آفتاب سنجی را می بینیم که با آجر ساخته شده و بسیار شبیه آفتاب سنج هایی هستند که در رصدخانه نقش رستم وجود دارد.
احتمال دیگری که در مورد هدف ساخت این بنا می توان داد این است که از آنها به عنوان تقویم آفتابی استفاده می شده است تا گردش روز و ماه و سال محاسبه شده و حساب چهار فصل در دست باشد.
موارد زیر می تواند ما را به درستی این گمان نزدیک تر کند:
1-گوشه های آفتاب سنج ها نسبت به هم تغییر زاویه داشته و همسانی طلوع خورشید در ابتدای شروع هر فصل با تغییر زاویه مشخص می شود.
2-تعداد آفتاب سنج ها برابر 12 عدد و به اندازه ماه های سال می باشد.
3-نحوه ساخت به گونه ای است که از سایه تشکیل شده از نور آفتاب می توان تشکیل داد که در آغاز، وسط و یا پایان فصل به سر می بریم.
4-گاهشماری به این شیوه که مبنای اصلی آن تقسیم فصل هاست مسبوق به سابقه در دوره های قبلی بوده است.
هرچند هدف اصلی از احداث این سازه ها با توجه به دلایل مطرح شده ممکن است استفاده از آنها برای آفتاب سنجی بوده باشد اما بعدها به عنوان یک سازه تزئینی در خیلی از بناها و دروازه های ورودی مورد استفاده قرار گرفت.
زیگورات چغازنبیل به نحوی ساخته شده که زاویه ی خط افقی با خط فرضی دقیقا با زاویه و مسیری که خورشید بامدادی حرکت می کند(در هنگام اعتدالین) برابر است و چون طبقات پایین تر بزرگتر ساخته شده است از دید کسی که به عنوان ناظر در رصدخانه واقع در ضلع شمالی ایستاده است، خورشید در زمان کمی چندین مرتبه از پشت زیگورات پیدا و پنهان می شود.
